Door: Hans-Paul Andriessen, gepubliceerd in het AD.

Vleermuizen krijgen nu overal de schuld van, maar ze zijn juist heel nuttig! ‘Ze eten duizend muggen per nacht’
Sinds de uitbraak van het coronavirus zit de vleermuis in het verdomhoekje. Het beestje zou in het Chinese Wuhan aan de basis hebben gestaan van de pandemie die nu woekert. Vleermuisexpert Bart Noort (45) wijst vooral op de waarde van de vleermuis, juist ook in het Groene Hart. ,,Ze eten per stuk zo’n duizend muggen per nacht.”

Bart Noort is een van de vrijwilligers die een kolonie meervleermuizen in Waddinxveen monitoren. Hij werkt bij Wageningen University & Research en doet onderzoek naar het effect van windmolenparken op de Noordzee op vleermuizen. Al op jonge leeftijd raakte Noort gefascineerd door de vleermuis. En vanavond, bij de nationale vleermuistelling, gaat hij er eens goed voor zitten, met een biertje erbij.

De vleermuis zit sinds Wuhan in het verdomhoekje. Is dat terecht?
,,Nee, vleermuizen zijn nuttig. Een vleermuisje eet elke nacht zo’n duizend muggen. Ik ben geen virusdeskundige. Vleermuizen hebben een goed afweersysteem, dat betekent dat ze onderhuids ziektes kunnen hebben waar ze zelf geen last van hebben. Het komt voor dat die ziektes overspringen naar de mens, maar meestal zit er een ander dier tussen. “

,,In het geval van Covid-19 is veel onduidelijk. Mogelijk is het via een pangolin, een schubdier, gegaan waar de vleermuizen op gepoept zouden hebben. Dat gebeurde op een markt waar heel veel verschillende dieren op een kluitje worden gehouden. Dat schubdier is toen opgegeten.

Of dit ook echt zo gegaan is, zullen we misschien wel nooit weten. Een van de ziektes die vleermuizen in Europa kunnen hebben is hondsdolheid. In Nederland is hondsdolheid gelukkig nog nooit van vleermuizen op mensen overgegaan, maar uit voorzorg is het niet verstandig een vleermuis met blote handen vast te pakken.”

Vleermui­zen zijn nuttig. Een vleermuis­je eet elke nacht zo’n duizend muggen.

Vleermuisexpert Bart Noort
Van oudsher zijn mensen al een beetje bang voor vleermuizen. Hoe zou dat komen?
,,Dat is historisch ingegeven. Ze leven in de nacht, je ziet ze niet, ze zijn geheimzinnig en maken rare geluidjes. Als tiener trok mij dat geheimzinnige juist, en bij de Nederlandse Jeugdbond voor Natuurstudie was er iemand die rondliep met een apparaatje waar je vleermuizen mee kon horen. Een batdetector. Toen werd ik gegrepen door de vleermuis, door de combinatie van natuur en techniek. Ik denk dat ik in de categorie nerds val. Radiozenders, infrarood, computers. Je hebt veel techniek nodig wil je wat te weten komen over deze geheimzinnige, bijna onzichtbare dieren.”

Foto ter illustratie © AFP
Waarom zijn het nachtdieren? En hoeveel uur zijn ze actief?
,,Dat is evolutionair zo gegroeid, ze hebben een zeer geavanceerde sonar waar de technici van het leger nog jaloers op zijn, en kunnen daarmee uitstekend en zeer nauwkeurig vliegen en jagen. Vleermuizen zijn van zonsondergang tot zonsopkomst actief.’’ Hoe bijzonder is de meervleermuiskolonie in het bedrijfspand in Waddinxveen die u monitort?
,,De meervleermuis is landelijk bedreigd, en heeft een onooglijk pand in Waddinxveen uitgezocht om daar met een groep vrouwtjes jongen te krijgen. Het is vooral bijzonder omdat Natuurmonumenten zijn nek heeft uitgestoken om dat gebouw aan te kopen. Het wordt wel het lelijkste natuurgebied van Nederland genoemd. Natuurmonumenten verhuurt het als kantoor en opslagruimte.”

,,De kolonie zit in twee gevels met in elke gevel drie openingen waar de vleermuizen naar buiten kunnen. We gaan daar deze maanden om de twee weken tellen. Dan ga ik onder de ene muur zitten en de andere vrijwilliger onder de andere. In Zuid-Holland zitten ongeveer tien kolonies van deze soort. Die in Waddinxveen was met 300 vleermuizen altijd een van de grotere. Maar er is iets gebeurd, waardoor en nu nog maar zestig zitten. En dat lijkt in de hele provincie het beeld. We weten niet hoe dat komt. Misschien is het aantal insecten wel sterk afgenomen.”

Is deze meervleermuis een typische Groene Hart-vleermuis?
,,Ja, dat kun je wel zeggen, hoewel de soort ook in andere natte delen van Nederland voorkomt, zoals de veengebieden in Overijssel. Het zijn gebouwbewoners en gebouwen zijn er genoeg in het Groene Hart. Ze houden ook van weides, vaarten en plassen. En hoe meer insecten er zitten, hoe beter ze het vinden. Je zal dus bij de Nieuwkoopse Plassen meer van deze vleermuizen vinden dan bij de Zegerplas. Deze vleermuis pikt met zijn voetjes insecten van het wateroppervlak af. Hij harkt ze uit het water. Maar daarnaast eet hij ook vliegen, muggen en andere insecten die vliegen.’’

Als je een windmolen op de verkeerde plek zet, werkt die als een gehaktmo­len

U doet onderzoek naar het effect van windmolenparken op de Noordzee op trekkende vleermuizen. Wat moet ik me daarbij voorstellen?
,,De Noordzee is een belangrijke trekroute voor vleermuizen naar het zuiden en naar Groot-Brittannië. We hebben onderzoekstations geïnstalleerd op de huidige windparken en op olieplatforms. We willen weten welke routes de vleermuizen vliegen. Daarvoor worden de diertjes onder meer uitgerust met radiozenders.” ,,Er komt bij dit onderzoek nogal wat techniek kijken. Als je een windmolen op de verkeerde plek zet, werkt die als een gehaktmolen. Zo is een windmolen op de Afsluitdijk, een hele belangrijke trekroute voor vogels en vleermuizen, misschien niet verstandig.”

Hoe gaat het met de vleermuis in Nederland?
,,Dat valt in het algemeen niet te zeggen. Het gaat met de ene soort goed en met de andere soort minder. Vaak weten we ook niet goed hoe het met een soort gaat, want het kost veel moeite en tijd om dat te onderzoeken. Vleermuizen zijn wel erg kwetsbaar omdat het vrouwtje slechts één jong per jaar krijgt. Het kan dus heel lang duren voordat een soort zich herstelt na een paar klappen.” ,,Niet alleen windmolens vormen een bedreiging. Veel soorten zitten in spouwmuren. Het is goed voor het milieu dat deze muren steeds vaker geïsoleerd worden, maar we moeten oppassen dat we de vleermuizen die er zitten niet de nek omdraaien. Voordat de werkzaamheden beginnen moeten de muren goed geïnspecteerd worden.”

Hoe gaat de geboorte van een vleermuis? De moeder hangt toch? Valt het jong dan niet naar beneden?
,,Ja, de moeder hangt ondersteboven, en vangt tijdens de bevalling het jong op met haar vleugels om het vervolgens aan te leggen. Als de jongen nog erg klein zijn, klampen ze zich vast aan de buik van de moeder en gaan dan mee op jacht, als ze wat ouder zijn, blijven de jongen bij hun tantes achter in de kolonie.’’

Hoe zit het nu: zijn er mannetjes- en vrouwtjeskolonies?
,,Ja, maar de mannenkolonies noemen we mannengroepjes en die zijn klein tot ongeveer tien dieren, vrouwtjes kruipen in de kraamtijd bij elkaar om zo groepen te vormen tot wel een paar honderd dieren.”

Als ik vanavond in de tuin ga zitten, welke vleermuis zal ik dan waarschijnlijk zien?
,,De gewone dwergvleermuis, die komt vrij algemeen voor. Het is best moeilijk om te zien welke soort het is, maar met de zoekplaat die je op tuintelling.nl vindt, heb je de vijf meest voorkomende soorten te pakken. Ik ga er zelf ook voor zitten, met een biertje erbij.”

Dit weekend is de tweede Nationale Vleermuistuintelling. De Zoogdiervereniging wil weten hoeveel vleermuizen in de bebouwde kom zitten, want dat zegt veel over hoe het met de natuur gaat in steden en dorpen. Om mee te doen hoef je eigenlijk maar één ding te doen: vanaf zonsondergang in de tuin gaan zitten en tot het donker is kijken of je in of boven je tuin vliegende vleermuizen ziet.

Waarnemingen kan je doorgeven op Tuintelling.nl. Hier vind je ook informatie hoe je de vijf meest voorkomende vleermuissoorten kan bepalen. Dat zijn de gewone dwergvleermuis, de laatvlieger, de watervleermuis, de rosse vleermuis en de grootoorvleermuis.

Nog even dit…

...Het is een gekke tijd waarin we leven. Een periode waarin het heel belangrijk is dat je kunt vertrouwen op wat je leest. Maar hoe weet je wat waar is en wat niet? Wij geloven dat iedereen eerlijk en betrouwbaar nieuws zou moeten krijgen. Want hoe onzeker de toekomst ook is, wij zorgen voor duidelijke en onafhankelijke berichtgeving. Nieuws waar je van op aan kan. Dagelijks gaan er voor jou honderden journalisten op pad. Zij onderzoeken, graven dieper en checken alles voordat ze erover schrijven. Zodat je altijd verzekerd bent dat wat je leest ook echt klopt.